Nieuwe Prinsengracht 89  1018 VR  Amsterdam   020 623 05 66  info@lezen.nl Stichting Lezen op Twitter Stichting Lezen op FacebookNieuwsbrief         Frysk  English  Contact  Login

De kinderliteratuur als apotheek

Datum: 
29 oktober 2015
Auteur: 
Joukje Akveld

Kan een boek je genezen als je ziek bent? Misschien niet letterlijk, maar dat lezen helend kan werken, wordt steeds breder ondersteund.

Illustratie Peter van Hugten

In een interview met het Amerikaanse magazine The New Yorker vertelde John Green vorig jaar zomer dat hij eens in de paar maanden skypt met zieke tieners. Green schreef met zijn verfilmde Young adult-hit The Fault in Our Stars (Een weeffout in onze sterren) het ultieme liefdesverhaal van twee opgroeiende pubers. Wat zijn boek bijzonder maakt, is dat zowel Hazel als Gus terminaal ziek zijn. De populariteit van tfios leidde tot aanvragen van zieke kinderen via de ‘Make-A-Wish Foundation’ voor een telefonische ontmoeting met de schrijver en skypesessies met jongeren die net als Hazel en Gus kanker hebben. ‘Hi, ik ben Brittany,’ stelt een van hen zich in het artikel aan Green voor. ‘Ik ben vijftien en had dezelfde vorm van kanker als Gus. Het is geweldig hoe jij de angst, de humor en de echte pijn van een tiener met kanker hebt beschreven.’

Bibliotherapie

Kan het lezen van literatuur helpen als je ziek bent? Literatuurcriticus en schrijver Pieter Steinz, lijdend aan de spierziekte als, schreef ruim vijftig columns over ‘Lezen met als’ waarin hij boeken aan zijn ziekte relateerde. ‘Literatuur is een mood changer,’ constateerde hij in zijn column van 3 augustus, ‘een tijdmachine, een touroperator,een herinneringsactivator. Maar kan ze ook daadwerkelijk troost bieden? (…) Kunnen boeken pijn stillen of wanhoop wegnemen? Kunnen ze je verzoenen met het feit dat je gaat sterven?’ Steinz vindt het een lastige vraag, hoewel hij het schrijven over hem dierbare boeken als een vertroosting beschouwt.
De schrijvers Ella Berthoud en Susan Elderkin van The Novel Cure (2013) zijn optimistischer: ‘lees & genees’ luidt de opgewekte aansporing op het omslag van de Nederlandse vertaling De boekenapotheek. In hun medische handboek (‘maar dan anders’) schrijven ze voor een keur aan kwalen vijfhonderdvijftig verschillende titels voor – de Nederlandse editie is door literair journalist Maarten Dessing voor een kwart aangevuld met Nederlandse en Vlaamse boeken. De twee Engelse bibliotherapeuten maken geen onderscheid tussen lichamelijke en emotionele pijn. ‘Wat je aandoening ook is, onze recepten zijn simpel: een boek (of twee) dat met regelmatige tussenpozen moet worden gelezen,’ schrijven ze in hun inleiding. ‘Sommige behandelingen zullen tot volledige genezing leiden. Andere bieden gewoon troost, laten zien dat je niet alleen bent. Allemaal zullen ze je symptomen tijdelijk verlichten, dankzij het vermogen van literatuur om af te leiden en je naar een andere plek te brengen.’
Inmiddels werken de twee aan een nieuwe uitgave die in 2016 moet verschijnen, dit keer toegespitst op kinderboeken: A Spoonful of Stories.

Lees-je-beter-register

Dat patiënten en de mensen in hun omgeving baat kunnen hebben bij het lezen van boeken over hun aandoening, was ook het uitgangspunt van de bijeenkomst die het Nederlands Letterenfonds deze zomer organiseerde. De middag was een gezamenlijk initiatief van verschillende instanties en personen, onder wie kinderneuroloog Irina Snoeck, hoogleraar jeugdliteratuur Helma van Lierop, schrijver en tekenaar Ted van Lieshout en Stichting Lezen, en richtte zich specifiek op de helende werking van kinder- en jeugdliteratuur. Want, zoals Van Lieshout het in een begeleidend schrijven stelde: ‘Steeds meer mensen ervaren dat het geneeskundig traject zo geïnstitutionaliseerd geraakt is en vaak zo eenzijdig gericht op het oplossen van een medisch probleem, dat de patiënt als mens met zijn persoonlijke omstandigheden en gemoed vrijwel buiten beschouwing wordt gelaten. Bij jeugdige patiënten zelfs nog meer dan bij volwassen patiënten, omdat kinderen (nog) niet altijd bij machte zijn om hun eigen omstandigheden te verwoorden.’
Doel van de middag was de grondslag te leggen voor een lees-je-beter-register (over de titel wordt nog beraadslaagd omdat sommige ziekten niet te genezen zijn): een vrij toegankelijke lijst met titels uit de jeugdliteratuur over ziektes en stoornissen. Niet alleen voor jonge patiënten, maar ook voor hun ouders en zorgverleners, omdat zulke boeken inzicht kunnen bieden in de gedachten van een ziek kind.
Dergelijke lijsten circuleren wel op internet, zegt Van Lieshout, maar ze zijn te zeer verspreid en vaak onvolledig, bovendien is niet altijd duidelijk om welke aandoening het gaat. Zijn eigen jeugdboek Gebr. bijvoorbeeld, over twee homoseksuele broers van wie er een sterft aan de ziekte van Wilson, was wel onder ‘dood’, homoseksualiteit’ en ‘rouwverwerking’ te vinden, maar niet onder ‘ziekte van Wilson’.
Dat zo’n register essentieel is, daarover zijn alle betrokkenen het eens. Onderzoek wijst uit dat fictie, meer nog dan non-fictie, lezers kan steunen bij het genezingsproces. Waar non-fictie vertelt óver de ziekte, zorgt fictie voor inleving. De zieke tieners die naar aanleiding van The Fault in Our Stars contact zochten met John Green voelden zich door zijn boek begrepen en gesteund. Niet omdat Green de werkelijkheid mooier maakte dan die was, maar omdat hij aan hun ziekte een met humor en compassie geschreven liefdesverhaal toevoegde en hun zo een basis bood voor hoop. Of zoals Hazel zegt over haar lievelingsboek waarin een meisje sterft aan leukemie: ‘Het is geen kankerboek, want kankerboeken zijn waardeloos.’

Oproep
Heb je een boek gelezen dat niet in het register mag ontbreken? Mail dan titel, auteur, uitgever, jaar van uitgave, ISBN en beoogde leeftijdscategorie naar leesjebeter@letterenfonds.nl. Vermeld daarbij de betreffende aandoening (of de symptomen als die niet wordt genoemd) en waarom dit boek volgens jou in het register thuishoort.

Dit artikel verscheen eerder in tijdschrift Lezen