DINEREN EN ANALYSEREN − Bij het woord ‘leesclub’ denk je al snel aan vrouwen van middelbare leeftijd rond een theetafel. Maar leesclub Nescio is allesbehalve dat. Geen grijze gekapte vrouwtjes, maar doodgewone jongens uit Zutphen. Zes stuks uit 5 vwo om precies te zijn, die onder leiding van schrijver en vader Bas Steman literatuur met een hoofdletter L bespreken. Meestal dan.
Nescio zag het levenslicht op een Franse camping. ‘We waren op vakantie en Sem was met ons mee,’ vertelt Jip, de zoon van Bas, ‘toen mijn vader voorstelde om een leesclub te beginnen. Handig voor ons mondeling dachten wij.’ Eenmaal thuis werden er wat vrienden opgetrommeld en zijn ze meteen begonnen. Dat is inmiddels anderhalf jaar geleden. ‘Eigenlijk is er al veel gebeurd sindsdien,’ vertelt Jip. ‘Sem las nooit iets en nu zit hij zelfs in de jury van de Dioraphte Literatour Prijs! Hij komt ook vaak met goede dingen.’ Daarmee doelt Jip op symbolen in boeken. ‘Je kan over een tekst heen lezen,’ legt Bas uit, ‘net zoals je naar een kamer kan kijken zonder echt iets te zien. Maar als ik zeg dat ik er paaseitjes in heb verstopt om te zoeken, dan wordt die kamer meteen een stuk interessanter.’
Gekletter van borden
‘Paaseitjes zoeken’ gebruiken ze in Nescio dan ook als metafoor voor het vinden van symboliek in teksten. ‘Ik heb me echt verbaasd over waar de jongens mee kwamen,’ vertelt Bas. ‘In Wij van Elvis Peeters, een verschrikkelijk goed, maar ook heel rauw boek, speelt een ijspegel een cruciale rol. Op een gegeven moment zei Sem: ja maar die ijspegel slaat ook op die groep jongeren. Die zijn ook keihard en ijskoud. En dat was de eerste roman die hij las!’ Inmiddels zijn ze veertien boeken verder en hebben Timo, Sem, Wouter, Jip en Alan zich verzameld rond de keukentafel van huize Steman. Alleen Daan ontbreekt. Het is een gekletter van borden en bestek want traditiegetrouw begint elke clubavond met een zelfgemaakt diner. Koken is bijna net zo belangrijk als goede literatuur lezen, vindt Bas. Als ze straks twintig zijn en wat te vertellen hebben door al die goede boeken die ze hebben gelezen, en ze vinden eens een leuk vriendinnetje? ‘Dan is ze alsnog na een week weg als we niet kunnen koken.’
Uitpluizen van plotlijnen
Na het eten begint het echte werk. Vandaag bespreken ze De negen kamers van Peter-Paul Rauwerda, een van de titels die zijn genomineerd voor de Dioraphte Literatour Prijs. Op basis van het omslag en de beschrijving werd gehoopt op een nieuwe Harry Potter, maar niets bleek minder waar. Wouter bijt het spits af met een korte samenvatting en dan barst de discussie los. Dit mogen dan jongens zijn, kletsen kunnen ze als de beste, het liefst allemaal door elkaar, maar dat ze al een tijdje boeken analyseren blijkt alras. Binnen een uur gaan ze moeiteloos van het uitpluizen van plotlijnen, via een discussie over het genre, naar de vraag wat literatuur eigenlijk is. En van het bespreken van de hoofdthema’s – vriendschap, liefde en vergankelijkheid – via mogelijke symbolen in de tekst, naar hun mening over de schrijfstijl. Vader Bas fungeert als tafelheer die ervoor zorgt dat iedereen aan het woord komt en kritische vragen stelt. Het is meteen duidelijk wanneer hij iets oppert waar nog niemand aan had gedacht, want dan valt er een stilte en begint iedereen druk te pennen in een schriftje.
Mussen en rode wijn
Zelf zijn ze aardig tevreden over hun ontwikkeling sinds de eerste clubavond. ‘In het begin konden we nog geen boek analyseren,’ zegt Jip.
‘We keken alleen naar de “leukheid” van het verhaal,’ vertelt Sem, ‘of het grappig was bijvoorbeeld, maar nu kijken we ook naar de kwaliteit.’
‘Of er paaseitjes in zitten,’ voegt Timo toe, ‘de dingen die er speciaal aan zijn.’ En die paaseitjes kunnen juist in de meest saaie scènes zitten, daar zijn de jongens inmiddels wel achter. ‘In een boek valt er geen mus van het dak zonder betekenis,’ zegt Jip, ‘dat heeft W.F. Hermans ooit gezegd, vertelde mijn vader en dat onthoud je als je leest. Daardoor kijk je er anders naar. Dan ga je bijvoorbeeld zien dat in een boek waarin politieke stromingen belangrijk zijn rode wijn op tafel staat omdat dat verwijst naar het communisme.’
Literair dieptepunt
Het afgelopen jaar is de smaak van de jongens veranderd. ‘We vinden het verhaal zelf steeds minder belangrijk,’ vertelt Alan, ‘nu vinden we het vooral belangrijk wat een verhaal betekent.’ Maar dat is niet het enige criterium. ‘We letten er ook op of het boek iets in je leven heeft veranderd,’ legt Sem uit, ‘in plaats van dat je het erna meteen weglegt en er niet meer aan denkt.’ Een kleine stemronde laat ook zien dat juist die boeken waarin vrij weinig gebeurt maar die veel symboliek bevatten, de boeken zijn die de jongens het beste vonden, zoals De uitvreter, Titaantjes en De avonden. Het unanieme dieptepunt binnen de selectie tot nu toe was Ventoux. En toch heeft zelfs dat boek indruk op hen gemaakt. ‘Ventoux gaat over vriendschap,’ vertelt Jip, ‘over het verlies van een vriend. Daan, die hier nu niet is, was toen net aangereden en het had niet veel gescheeld of hij was dood geweest.’ Dat kwartje viel pas echt toen ze hier aan tafel Ventoux bespraken, aldus Bas. ‘Dat was een van de weinige keren dat ze even allemaal stil waren.’
Voorsprong
De jongens zouden iedereen wel een leesclub aanraden. Als je het maar met vrienden doet, want het moet wel leuk blijven. En als je maar iemand hebt die het gesprek leidt. ‘Daarmee hebben we ook nog een voorsprong doordat Bas zelf schrijver is,’ vindt Wouter, ‘Die kan ons echt goed op gang helpen.’ Misschien is dat ook een van de redenen waarom de jongens nieuwsgierig zijn geraakt naar wat schrijvers drijft. Inmiddels hebben ze zelfs twee schrijvers geïnterviewd: Adriaan van Dis, die thuis op bezoek kwam, en Alex Boogers die ze interviewden in een boekhandel voor dertig man publiek. ‘De eerste keer waren we allemaal zenuwachtig, vertelt Bas. ‘Adriaan kwam eten en we hadden het gevoel dat Sinterklaas op bezoek kwam.’ Iedereen lacht. ‘We stonden keurig in een rijtje bij de deur toen hij binnenkwam,’ vertelt Jip. ‘Allemaal netjes gekleed. En hij kwam gewoon in een trainingsbroek!
Leesclub Nescio bestaat uit schrijver Bas Steman, Jip Steman (16), Sem Muinck Keizer (16), Alan Meijer (17), Wouter van Wensveen (17), Daan Kessler (17) en Timo Wahl (17). Omdat Sem in de jury van de Dioraphte Literatour Prijs zit, leest Nescio de komende weken alle genomineerde titels en zullen ze op de uitreiking aanwezig zijn, die plaatsvindt op 15 september, tijdens Literatour, de Boekenweek voor Jongeren.